Ciało jako obiekt operacji artystycznej - Jakub Ciężki
HISTORIA TATUAŻU

Początki

Trudności z określeniem dokładnych ram czasowych, w których ludzie zaczęli stosować tatuaż jako formę zdobienia ciała, wynikają z tego, że skóra, a więc charakterystyczne "podobrazie" tatuażu, jest materiałem nietrwałym, który w ciągu tysiącleci uległ całkowitemu zniszczeniu. Do momentu poznania przez człowieka metod mumifikacji mówić możemy jedynie o pośrednich dowodach świadczących o znajomości technik zdobienia ciała (mógł to być zarówno tatuaż jak i skaryfikacja) w okresie neolitu [1] oraz w epoce brązu [2] .

---

Spis tresci: Tatuaż jako zjawisko, Historia tatuażu, Tematyka i symbolika, Społeczna percepcja tatuażu w Polsce, Wobec Sztuki, Bibliografia

---

Pomimo odnalezienia figurek z tamtych okresów, które miały naniesione na piersiach, pośladkach bądź ramionach ornamenty geometryczne i zoomorficzne, zdania uczonych na temat znaczenia tych zdobień są podzielone: trudno bowiem na podstawie wyrobów materialnych kultury epok prehistorycznych wnioskować o znajomości technik tatuażu. [3]

"Pierwsze niepodważalne dowody stosowania tatuażu pochodzą dopiero z czasów starożytnych." [4] W starożytnym Egipcie, zdaniem naukowców, praktyka ta znana była przypuszczalnie od ok. 3000 roku p.n.e, natomiast najstarsze odkryte do tej pory eksponaty tatuażu na zachowanej ludzkiej skórze to rysunek na ciele tebańskiej kapłanki bogini Hator, Ameut (ok. 2000 p.n.e) i, pochodzące z tego samego okresu, szczątki wytatuowanej skóry, jakie odnaleziono na terenach Nubii. [5]

Kolejnym dowodem na wykorzystywanie technik tatuażu w czasach starożytnych jest znaleziony w austriackich Alpach "Ötzi - Lodowy Człowiek". Jego skórę pokrywało aż 57 tatuaży, zaś niektóre z nich wydają się stanowić metody leczenia chorób, które przechodził, m.in. artretyzmu stawów kolanowych. [6]

Liczne świadectwa wykorzystywania techniki tatuażu w cywilizacjach starożytnej Grecji i Rzymu znaleźć można w ówczesnej literaturze. Zjawisko to opisywali m.in. Herodot, Ksenofont, Strabon. Z ich opisów wynika, że tatuaż w starożytnych społeczeństwach "prócz funkcji dekoracyjnej był znakiem stratyfikującym, odróżniając w społeczeństwie bogatego od ubogiego, zwykłego plemieńca od wodza itp." [7] Taki obyczaj przyjął się u Traków czy Ilirów (koczowniczych ludów zamieszkujących tereny pozostające pod panowaniem starożytnych Greków), natomiast nie znaleziono dowodów, że technika tatuowania stosowana była pośród wolnych obywateli Hellady. Przekazy starożytnych Rzymian (Cyceron, Juliusz Cezar, Klaudiusz, Pomponiusz Mela i wielu innych) dostarczają cennych informacji na temat znajomości tatuażu wśród plemion barbarzyńskich, takich jak Brytowie, Galowie, Germanowie, Scytowie itd. Ciało zdobiono tam tatuażem w celach religijnych, związanych z upiększeniem ciała bądź odstraszeniem wroga. "Nazwa niektórych ludów, np. Piktów, wywodzi się wręcz od umiejętności zdobienia ciała (z łac. picti - malować)." [8] Tak szerokie wykorzystanie tatuażu w społeczeństwach starożytnej Grecji i Rzymu było, jak pisze A. Jelski, wynikiem potrzeby identyfikacji ludzi: piętnowano tatuażem zbiegłych niewolników, ale także znakowano legionistów czy najemników rzymskich. Na terenie Imperium Rzymskiego funkcjonował zakaz zdobienia ciała przez wolnych obywateli. [9]

Wzmianki zakazujące wiernym tatuowania swojego ciała oraz deprecjonujące tego rodzaju praktyki znaleźć można również w Biblii. [10] W okresie wczesnego chrześcijaństwa często spotykane było tatuowanie na czole lub przegubie ręki znaku krzyża, ryby lub jagnięcia, bądź też inicjałów J.N. - Jezus Nazareński. [11] "Znaki te traktowane były przez innowierców jako piętno, a przez chrześcijan jako symbol zjednoczenia." [12] A. Jelski stwierdza, że w tym przypadku "tatuaż pełnił funkcję integrującą przez wiele stuleci chrześcijan żyjących w diasporze." [13] Interesujący wydaje się problem, nurtujący do tej pory teologów, czy św. Paweł faktycznie miał tatuaż, czy też nie, na co wskazywać może "list z Galater, gdzie ów apostoł pisze m.in.: ťOdtąd niech już nikt nie sprawia mi przykrości; przecież ja na ciele swoim noszę blizny znanej przynależności do JezusaŤ (List do Galatów 6.17)." [14]

Średniowiecze

W średniowieczu diametralnie zmienia się stosunek Kościoła do zdobienia ciała w jakikolwiek trwały sposób. Wynikało to z faktu wzajemnego przenikania się kultur chrześcijańskiej i pogańskiej, co spowodowało "potępienie praktykowania tatuażu jako zabiegu zagrażającego ocaleniu duszy". [15]

Istnieją doniesienia, z których wynika, że plemiona Rusów zamieszkujące tereny nad Wołgą, miały zwyczaj pokrywania ciała ornamentami. Zwyczajem wśród Krzyżowców natomiast było tatuowanie krzyży na czołach, aby zapewnić sobie chrześcijański pochówek. Nie jest jednak pewne, czy znaki te były wykonywane techniką tatuażu, czy może zwykłego wypalania, charakterystycznego dla piętnowania przestępców. [16]

Mimo zdecydowanego sprzeciwu Kościoła wobec praktyk tatuatorskich, wiele wskazuje na to, że do końca średniowiecza wśród wyznawców nadal powszechny był obyczaj zabezpieczania się przed różnymi, zaczerpniętymi z wierzeń pogańskich, mocami przy pomocy znaków trwale wyrytych w ciele. Jedynie na terenach obecnej Bośni i Hercegowiny, ustawicznie zagrożonych atakami Imperium Osmańskiego, Kościół zezwalał, a nawet zalecał tatuowanie znaku krzyża, jako środka zapobiegawczego przed zmianą wyznania na Islam. Badacze form zdobień, wykonywanych na tamtych terenach nawet do końca XIX wieku (wśród których oprócz krzyża znaleźć można motywy gwiazdy, koła, księżyca i słońca) dowodzą, że mają one wiele wspólnego z zamieszkującymi niegdyś tamte tereny plemionami Traków i Ilirów (zob. Początki tatuażu). [17]

Znaczny wpływ na ograniczenie form i zasięgu zjawiska tatuowania w średniowieczu miał więc Kościół. Oficjalnie tatuowano jedynie przestępców, co, według A. Jelskiego stanowi podwaliny "fatalnej reputacji tatuażu wśród większości przedstawicieli społeczeństwa". [18]

Czasy nowożytne

Począwszy od XVI wieku w Europie utrwalił się zwyczaj upamiętniania odbytej pielgrzymki do Ziemi Świętej bądź innego miejsca kultu przy pomocy tatuażu. Poddawanie się zabiegowi tatuowania rozpowszechnione było również wśród arystokracji europejskiej (tatuaż nosił m. in. Henryk IV Burbon, król Francji 1553-1610). Szwedzkie akta sądowe z XVI wieku dowodzą istnienia zjawiska na terenie Skandynawii. [19]

Rozwój żeglugi oceanicznej (XVII-XVIII wiek) spowodował znaczny wzrost zainteresowania tatuażem w Europie. Wynikało to, po pierwsze, z licznych obserwacji, czynionych na innych kontynentach przez żeglujących badaczy, po drugie - kontakty marynarzy z plemionami praktykującymi tatuowanie jako sposób zdobienia ciała, spopularyzowały go wśród szerszych kręgów społeczeństw o wysokim poziomie żeglugi. Trzecim, być może najbardziej spektakularnym powodem rozpowszechnienia tatuażu w Europie, było przywożenie z wypraw licznych "eksponatów" w postaci żywych przedstawicieli kultur, wśród których tatuaż wpisany był w społeczne i religijne ich funkcjonowanie. Najznamienitszym i mającym bodaj największy wpływ na postawy ówczesnych Europejczyków "obiektem" był Polinezyjczyk Omai, przywieziony przez J. Cooka (zob. Pojęcie tatuażu).

"Prawdziwe jednak odrodzenie tatuażu w Europie - jak utrzymuje wybitny znawca tego problemu, A. Marchionini - nastąpiło za pośrednictwem marynarzy J. Cooka, którzy nauczyli się go wykonywać od Polinezyjczyków." [20] Oni z kolei przekazali owe umiejętności dalej: szybko rozpowszechniły się one wśród przedstawicieli świata przestępczego oraz członków tajnych organizacji politycznych.

Na podstawie dokumentów historycznych badacze wyróżnili trzy podstawowe funkcje tatuażu w XVIII-wiecznej Europie:

-identyfikacyjne, przynależnościowe i pamiątkowe,
-religijne,
-będące nabytkiem z wypraw żeglarskich na Morza Południowe. [21]

Tatuowanie było niezwykle popularne również wśród żołnierzy podczas wojen napoleońskich.

"Jeszcze w pierwszej połowie XIX wieku przeciętny Europejczyk nie był w stanie przypisać tatuażowi innej funkcji, jak tylko identyfikacyjną. Znaczenie tatuażu, jako formy trwałej ozdoby na ludzkim ciele nie zostało jeszcze zinternalizowane w świadomości ówczesnego europejskiego społeczeństwa i będzie dopiero docenione wraz z bliższym zetknięciem się mieszkańców Starego Kontynentu z kulturą Dalekiego Wschodu." [22]

W XIX wieku wiele osób, które poddały się zabiegom tatuowania w wyprawach na Morza Południowe, czerpało korzyści materialne z pokazywania swych tatuaży w objazdowych jarmarkach cudów (travelling caravans of wonders). Pierwszym wytatuowanym Europejczykiem, który zrobił karierę w Stanach Zjednoczonych, był J. O'Connell, który po przybyciu do Nowego Jorku zaangażowany został przez jeden z cyrków i odnosił w nim wielkie sukcesy. Tego rodzaju pokazy cieszyły się wielkim powodzeniem, czego dowodem był sukces słynnej trupy Phineasa T. Barnuma, "Barnum and Bailey's Show Circus", gdzie wytatuowani ludzie występowali obok liliputów, kobiet z brodami, olbrzymów itp. W ślad za wytatuowanymi mężczyznami, którzy po jakimś czasie przestali stanowić sensację, poszły kobiety, z których pierwszą była Irena Woodward, znana szerszej publiczności jako La Belle Irene. Dziewiętnastowieczna sztuka tatuażu rozwijała się głównie na jarmarkach i w obwoźnych cyrkach, stanowiąc krytykowaną przez przedstawicieli środowisk opiniotwórczych masową rozrywkę. Niezależnie od tego, zainteresowanie tatuażem rosło również w środowiskach naukowych: w omawianym okresie ukazało się wiele publikacji książkowych o charakterze naukowym, z których w Polsce dostępne jest jedynie wiekopomne dzieło C. Lombroso, "Człowiek zbrodniarz w stosunku do antropologii, jurysprudencji i dyscypliny więziennej", przetłumaczone na język polski w 1891 roku. [23]

W środowiskach arystokratycznych i wyższych sferach towarzyskich Europy zainteresowanie tatuażem gwałtownie wzrosło, kiedy prasa londyńska doniosła o posiadaniu motywu smoka przez księcia Walii, późniejszego króla Edwarda VII (1841-1910), który podczas wizyty w Japonii poddał się zabiegowi u tamtejszego mistrza tej sztuki, Hori Cijo. [24] Trend ten spowodował wyraźną zmianę ikonografii tatuażu: dotychczas często przypadkowe, o niespójnej tematyce i nieprofesjonalnie wykonywane motywy zastąpiły wizerunki inspirowane klasycznym malarstwem zachodnioeuropejskim, sztuką Dalekiego Wschodu, a szczególnie kunsztowną estetyką tatuażu japońskiego. Jak dowodzi A. Jelski, spowodowało to "polaryzację w ramach tatuażu, którego tradycyjny nurt, w literaturze przedmiotu nazywany ťpodziemnymŤ, ťśrodowiskowymŤ, czyli ťprzestępczymŤ lub ťludowymŤ, funkcjonował własnym życiem i nadal był kontynuowany." [25] Kunsztowne tatuaże, popularne w wyższych sferach, rozsławiła jeszcze prasa i literatura, kreując na nie modę w państwach Europy zachodniej, a wkrótce również w Stanach Zjednoczonych. Powstawały pierwsze studia tatuatorskie, których pionierem był David Purdy w Londynie w 1870 roku. Wprowadzenie i udoskonalenie elektrycznej maszynki do tatuowania było naturalną konsekwencją nowo powstałej mody. Spowodowało to możliwość wykonywania na ciele nawet najbardziej kunsztownych "haftów" również przez uboższe warstwy społeczne.

Tatuaż w XX wieku

Początek XX wieku oznaczał rozkwit tatuażu we wszystkich prawie krajach europejskich, zaś ciało tą techniką ozdabiali zarówno bogaci i wysoko urodzeni, jak też osoby pochodzące z niższych stanów. Pierwsza wojna światowa stanowiła ważny moment we współczesnej historii tatuażu, bowiem w jej okopach na zabieg zdecydowała się znaczna część walczących żołnierzy. Jednym z powodów, poza przesłankami estetycznymi i tym, że tatuowanie było sposobem na zabicie dłużącego się czasu, było przekonanie, że trwały znak na ciele umożliwi identyfikację zwłok w razie gwałtownej śmierci. [26]

Okres drugiej wojny światowej stanowi haniebny epizod w długiej i barwnej historii tatuażu. Identyfikacyjna funkcja trwałych inskrypcji na ciele, dobrowolna i służąca walczącym podczas pierwszej wojny światowej, zamieniła się w masowe "piętnowanie" więźniów hitlerowskich obozów zagłady. Zarówno w krajach Europy, jak i Stanach Zjednoczonych i Izraelu, tragiczna konotacja tatuażu przetrwała przez dziesięciolecia. Zabiegowi tatuowania w celach identyfikacyjnych byli także obowiązkowo poddawani funkcjonariusze SS, "którym oprócz znaku ťSSŤ tatuowano na ciele grupę krwi (...); tatuaże te wykonywano na ramieniu, pod pachą lub na podniebieniu; z jednej strony ułatwiały one ściganie dezerterów z tej organizacji, z drugiej zaś dawały pierwszeństwo członkom SS do korzystania z opieki lekarskiej w przyfrontowych szpitalach, a w nagłych wypadkach z możliwości zrobienia transfuzji krwi. Po zakończeniu II wojny światowej dzięki tym tatuażom międzynarodowe organy ścigania miały ułatwione zadanie w ujawnianiu hitlerowskich zbrodniarzy należących do tej organizacji." [27] Należy również wspomnieć o makabrycznym procederze, uprawianym w hitlerowskich obozach zagłady, polegającym na produkcji "wyrobów galanteryjnych z tatuowanej ludzkiej skóry" [28] , np. abażurów.

Ponowne odrodzenie ruchu tatuatorskiego w XX wieku przypada na lata sześćdziesiąte, kiedy to zmiany społeczno-obyczajowe spowodowały, że zjawiskiem tym zainteresowali się nie tylko młodzi kontestatorzy i artyści plastycy, ale także środowiska akademickie (humaniści, antropolodzy, historycy sztuki). Zapoczątkowana w owym okresie kontrkultury hippisowskiej i podążającym za nią buntem okresu punkowego wśród młodzieży moda na zdobienia ciała trwałymi obrazami spowodowała, że w ciągu następnych dziesięcioleci "została wydatnie podniesiona kultura pracy tatuatorów, polegająca m.in. na dbałości o estetyczny wygląd studia tatuatorskiego, obowiązkowej sterylizacji narzędzi, posiadania szerokiego asortymentu najwyższej jakości barwników, atestów od pełniących funkcję kontrolną komisji sanitarnych, zagwarantowaniu dla potencjalnego klienta szerokiej propozycji ikonograficznej, systematycznie wzbogacanej dzięki wprowadzeniu obiegu informacyjnego (ukazywanie się bogato ilustrowanych specjalistycznych czasopism, albumów oraz książek poświęconych tatuażowi), nawiązywaniu kontaktów osobistych i profesjonalnych między twórcami mieszkającymi na różnych kontynentach, a wreszcie na zastosowaniu odpowiedniej reklamy (...)." [29] Nie należy również zapominać, że zachodzące w drugiej połowie XX wieku poważne zmiany demograficzne, społeczne i prawne (przykładanie rosnącej wagi do zagadnień równouprawnienia kobiet, mniejszości etnicznych, ekonomicznych, kulturowych a także seksualnych) spowodowały, że do profesjonalnych studiów tatuażu napływało coraz więcej i coraz bardziej zróżnicowanych klientów.

Obserwacja przemian społecznych pozwala stwierdzić, że w ostatnich dekadach XX wieku pozycja tatuażu jako zjawiska kulturowego znacznie wzrosła. Pojawia się coraz większa liczba nie tylko profesjonalnych salonów tatuażu oraz prasy poświęconej temu zagadnieniu, ale również "nowych pozycji naukowych, artystycznych, publicystycznych oraz tezaurusów poświęconych tatuażowi." [30] Na polskim rynku przykładem periodycznie ukazującego się magazynu, zajmującego się tematyką tatuażu, jest miesięcznik "Tatuaż, Ciało i Sztuka". Godne uwagi jest również otwarcie szeregu muzeów i galerii tatuażu na całym świecie, na przykład Tattoo Art Museum w San Francisco, Tattoo Museum w Amsterdamie, Dział Tatuażu w Muzeum Anatomii przy Uniwersytecie w Tokio oraz liczne działy tatuażu w muzeach na całym świecie. Organizowane są również liczne wystawy tatuażu współczesnego.

Specyfika tatuażu japońskiego

Tatuaż inspirowany sztuką japońską jest od XIX wieku jednym z najpopularniejszych motywów, jaki Europejczycy i Amerykanie wykonują na własnych skórach. Popularność oraz walory estetyczne tatuażu japońskiego są powodem, dla którego jeden z podrozdziałów niniejszej pracy poświęcony jest historii i tematyce tatuażu japońskiego.

Początków japońskiej sztuki zdobienia ciała, która stanowi jedną z najbardziej wyszukanych i wysmakowanych form tatuowania, jakie zostały stworzone przez człowieka, szukać należy w starożytności. Wszelkie hipotezy na temat obecności tatuażu w kulturze japońskiej wskazują na to, że sztuka ta zapożyczona została z Chin lub od Ajnów, uważanych za pierwotny lud zamieszkujący wyspy Nipponu. Wielu badaczy wskazuje na większe prawdopodobieństwo prawdziwości tej pierwszej hipotezy, dowodząc, że tatuaż Ajnów, choć znany od czasów starożytnych, był zbyt prymitywny, by wpłynąć w znaczący sposób na rozbudowane rzemiosło tatuażu artystycznego w Kraju Kwitnącej Wiśni. Argumentem potwierdzającym te przypuszczenia jest fakt, że w Chinach tatuaż znany był już od XI wieku p.n.e, a ponadto cywilizacja tego kraju miała znaczący wpływ na rozwój kultury japońskiej. Znalezione podczas badań archeologicznych figurki haniua (ceramiczne figurki przedstawiające ludzi i zwierzęta, których przeznaczeniem było towarzyszenie zmarłym w życiu pozagrobowym), o twarzach pokrytych ornamentem zidentyfikowanym jako tatuaż, pochodzą najprawdopodobniej jeśli nie z pierwszego okresu dziejów Japonii, nazywanego Jajoi (ok. 250 roku p.n.e. - 300 roku n.e.), to z przypadającego na II - III wiek n.e. okresu kurhanów (Kofun). Nieznane są dotąd funkcje tych pierwszych tatuaży: wiadomo, że Chińczycy w owych czasach praktykę tę uważali za barbarzyńską i stosowali ją wyłącznie w celach penitencjarnych. [31]

Funkcja tatuażu w późniejszych wiekach niewątpliwie wiązała się ze statusem społecznym osoby noszącej na twarzy tatuaż: był on zarezerwowany jedynie dla osób wysoko urodzonych. Inną interpretacją jest przypisywanie tatuażom znaczenia religijnego i kosmetycznego, jednakże współcześni badacze napotykają na trudności z określeniem rzeczywistych powodów wykonywania tatuażu na terenie Japonii w pierwszych wiekach naszej ery. Wiadomo natomiast, że V wiek n.e oznaczał przełom, jeżeli chodzi o funkcję tatuażu w Kraju Wschodzącego Słońca. Zachowały się dokumenty, świadczące o tym, że na zabieg tatuowania skazywani byli przestępcy jako na rodzaj kary, która do VI wieku została zwyczajowo usankcjonowana i zyskała własną nazwę nesaku. Reforma ustawodawstwa w VII wieku uchyliła represyjną funkcję tatuażu, jednakże na przestrzeni dziejów ponownie ją wprowadzano i znoszono jeszcze kilkakrotnie. [32]

Tatuaże karne początkowo charakteryzowały się prostymi, nieskomplikowanymi kształtami: "były to przeważnie linie proste wykonane czarnym tuszem, umieszczone z reguły na górnych częściach ciała, np. na przedramionach, ramionach, a w szczególnych wypadkach nawet na twarzy. Liczba tatuowanych kresek świadczyła o tym, czy przestępca był recydywistą, czy też nie. Z czasem forma tatuaży karnych została zróżnicowana w zależności od charakteru popełnionego przestępstwa: znakiem kary za częstsze wykroczenia była np. szeroka czarna obręcz na ramieniu lub nawet na obliczu." [33] Przestępcy wychodzący na wolność usiłowali zatrzeć ślady popełnionego przez siebie przestępstwa, przekształcając hańbiące ich motywy lub uzupełniając je dodatkowymi ornamentami, co doprowadziło do postrzegania każdej formy tatuażu jako dowodu prowadzenia działalności przestępczej. [34]

Jednak obok występowania w ówczesnej tradycji tatuażu o charakterze kryminalnym, istniała również inna jego odmiana - gaman - wyrażające męstwo, odwagę, cierpliwość i odporność na ból. W XVII wieku natomiast tatuaż zyskał popularność wśród japońskich prostytutek, u których noszony był na lewym przedramieniu lub dłoni. Najczęstszymi motywami były u nich inicjały, imiona, punkty, kreski, góra Fudżi, księżyc, owoce, zwierzęta itp. [35]

Ponieważ tatuaż w kulturze japońskiej do XVII wieku pełnił w głównej mierze funkcję identyfikacyjną, odróżniającą osoby o różnym statusie społecznym i przestępców, nie można mówić o walorach artystycznych dokonań tatuatorskich omawianych stuleci. Dopiero przeobrażenia polityczne i społeczne, jakie miały miejsce w Japonii w wieku XVII, spowodowały "narodzenie się wspaniałego tatuażu artystycznego jako odrębnej gałęzi sztuki, która z czasem stała się powszechną modą, obowiązującą w niektórych grupach społecznych." [36] Na kształt artystycznego tatuażu w tamtym okresie niemały wpływ miała inna dziedzina plastyki, jaką był drzeworyt ukijo-e. Obie dyscypliny z czasem zaczęły się przenikać i łączyć, tak że już w XVIII wieku mówić można o wpływie tatuażu na kształt drzeworytu, a nie odwrotnie.

Począwszy od XVII wieku tatuaż japoński stał się nową, niespotykaną wcześniej modą. Był ogromnie popularny wśród przedstawicieli różnych grup zawodowych, którzy stworzyli odrębny kanon motywów dla poszczególnych zawodów, np. strażacy tatuowali sobie smoki lub ryby, a więc stworzenia kojarzone z wodą. Okres ten, od ówczesnej nazwy Tokio, określany jest jako okres Edo.

Ikonografia i zasada kompozycji w tatuażu japońskim skonkretyzowała się dopiero w połowie wieku XIX. Do charakterystycznych cech tatuażu japońskiego należą:

-wypracowana asymetria - w przeciwieństwie do drobiazgowej symetrii klasycznego tatuażu Maorysów oraz rozpowszechnionych w świecie przestępczym tatuaży europejskich;
-występowanie motywów wiodących;
-występowanie znacznej ilości drobniejszych, uzupełniających motywy wiodące, elementów;
-figuratywny charakter motywów wiodących;
-geometryczny charakter motywów drugoplanowych;
-stosowanie wyraźnych, dawniej cieniowanych konturów (w celu upodobnienia tatuażu do drzeworytu ukjo-e);
-pokrywanie motywów wyraźnymi, kontrastującymi barwami;
-szeroka gama kolorystyczna oraz stosowanie półtonów;
-wykorzystywanie znajomości anatomii ludzkiej dla podkreślenia dynamiki tatuowanego obrazu;
-kompozycje dynamiczne i statyczne;
-wcześniejsze projektowanie i planowanie wykonywanych motywów;
-uzupełnianie miejsc na obrzeżach kompozycji ornamentami geometrycznymi lub tekstami zaczerpniętymi z buddyzmu. [37]

Motywy wiodące w tatuażu Kraju Wschodzącego Słońca koncentrują się wokół czterech głównych grup tematycznych: flory, fauny, tematów religijnych i mitologicznych oraz przygód bohaterów czy postaci zaczerpniętych z folkloru. Najbardziej popularne tatuaże roślinne to: chryzantemy (symbol uporu i determinacji), piwonie (symbol zamożności), kwiat wiśni (symbol przemijania i nietrwałości), liść klonu (symbol miłości). Wśród tatuażów o tematyce zwierzęcej dominują: smok (symbol władzy i siły), karp (męskość, odwaga, postawa stoicka), tygrys (odwaga). Warta podkreślenia jest obecność licznych motywów związanych z wodą: obok wodnych stworzeń pojawia się często motyw fali, który wzbogaca tło i podkreśla fakturę ciała. Jeżeli chodzi o tematy religijne, mieszkańcy Nipponu dekorowali swoją skórę postaciami drobnych bóstw buddyjskich, jednak nigdy samego Buddy. Ponadto często wykorzystywanymi motywami były postaci bohaterów narodowych, świętych, samurajów i mnichów, kurtyzan, gejsz, aktorów i zapaśników sumo. [38]

Amerykańscy badacze problematyki japońskiego tatuażu, D. Richie i I. Baruma, wyróżniają następujące czynniki, stanowiące o specyfice tej formy body artu:

w samej Japonii traktowany jest jako sztuka i forma piękności ciała, osoby noszące tatuaż zaś jako obiekty sztuki, które należy podziwiać;
akcent położony jest na formę, fabuła natomiast ma znaczenie drugorzędne;
podstawowe znaczenie ma całość kompozycji, podczas gdy poszczególne elementy w oderwaniu od całej kompozycji ma znaczenie drugorzędne;
występowanie motywów symbolizujących takie cnoty, jak lojalność, oddanie, obowiązkowość, które nie występują w tatuażu europejskim. [39]

Wylansowany przez mieszczaństwo w XVII wieku, tatuaż jako forma zdobienia ciała cieszył się początkowo największym powodzeniem wśród niższych warstw społecznych, stopniowo przedostawał się do kręgów artystycznych, zyskując popularność wśród ówczesnych sław aktorskich, zaś pod koniec XVIII wieku zwyczaj tatuowania zakorzenił się również wśród japońskiej arystokracji. Przełom XVIII i XIX wieku nazywany jest złotym okresem tatuażu w historii Japonii, kiedy został on na trwałe wpisany w kanon piękna. Wstępujący na tron w 1868 roku cesarz Meidzi zakazał jednak wykonywania tatuażu, twierdząc, że jest to sprzeczne z naukami Konfucjusza. Wzrastająca popularność japońskiej ornamentyki ciała w Europie spowodowała jednak uchylenie zakazu jeżeli chodzi o obcokrajowców i marynarzy. Nie zmieniło to faktu, że bujnie rozwijająca się sztuka tatuażu w Kraju Kwitnącej Wiśni została zahamowana na długie lata i nigdy już nie odzyskała swojej świetności, charakterystycznej dla okresu Edo.

Dopiero lata XX-wiecznej amerykańskiej okupacji Japonii stworzyły przychylniejszą atmosferę wokół tatuażu. Niestety obecnie w kraju tym posiadanie tatuażu na ogół postrzegane jest negatywnie i podobnie jak w krajach Europy często kojarzone jest z działalnością przestępczą. Przyczynili się do takiej opinii przedstawiciele japońskich gangów jakuza, wśród których tatuaż pełnił funkcje identyfikacyjne oraz przyczyniał się do podtrzymywania więzi pomiędzy poszczególnymi członkami. Warto wspomnieć, że poddanie się zabiegowi tatuowania powodowało określone konsekwencje, polegające na wykluczeniu z życia w praworządnych strukturach społecznych. Tematy preferowane przez członków jakuza to: kwiat czereśni i liść klonowy, wykonywane w kolorach czerwieni i czerni, postacie buddyjskich herosów - będących dla jakuzy symbolami męstwa i bezwzględności .Unikali natomiast motywów wyobrażających kobiece bóstwa Kannon lub Benten, często wybieranych przez przedstawicieli pozostałych grup społecznych. [40] Wprowadzenie nowego ustawodawstwa w Japonii w 1992 r. spowodowało znaczny spadek liczebności gangów jakuza. Również tatuowanie straciło na popularności: młodzi członkowie organizacji, jak pisze M. Yamada [41] , zamiast złożonych, obejmujących znaczne części ciała tatuaży, wybierają proste linie lub napisy na ramieniu lub całkowicie rezygnują z jego posiadania. Powodem nie jest wcale zmiana estetyki, lecz koszt i czasochłonność zabiegu. Nie bez znaczenia jest również fakt, że wytatuowanie na całe życie oznaczać będzie przynależność do świata przestępczego. [42] (fot.1)

Niezależnie od obecnej kondycji tatuażu w Japonii, motywy inspirowane dorobkiem tradycyjnych mistrzów tatuażu (hori) do tej pory stanowią ważny element oferty profesjonalnych salonów tatuażu na całym świecie. Tematy japońskie tworzą spójną i specyficzną kategorię współczesnego tatuażu, mającą liczne grono wielbicieli. (fot.2)

Henna w kulturze zachodniej jest środkiem stosowanym przede wszystkim do barwienia włosów, jednak na Bliskim Wschodzie, w Indiach i Afryce od ponad 5000 lat wykorzystywana jest do upiększania ciała. [43] Pozyskiwana jest z krzewu hennowego (Lawsonia bezbronna, Lawsonia inermis) [44] . Roślina ta znana jest z pozytywnych właściwości -działanie antybakteryjne. Niezwykłe własności chłodzące sproszkowanych liści Lawsonii bezbronnej były powodem zainteresowania tym krzewem mieszkańców rejonów pustynnych w Indiach. Smarowali oni ręce i stopy pastą wytwarzaną z jego liści, co w znaczący sposób obniżało temperaturę ciała do momentu zaniku koloru. Wkrótce odkryto, że zaledwie plama z henny w centralnym miejscu dłoni daje podobny efekt, stwarza również możliwość wykonywania na skórze dłoni lub stóp niepowtarzalnych kompozycji. [45] Tak narodziła się sztuka henny lub mehndi. Pierwsza z tych nazw pochodzi z Persji, druga zaś jest określeniem zaczerpniętym z języka hindi. [46]

Po dziś dzień praktykuje się tradycyjne zdobienie henną dłoni i stóp panny młodej podczas ceremonii zaślubin w krajach arabskich, co ma zapewnić nowożeńcom szczęście, zdrowie, miłość, płodność i powodzenie finansowe. Niemałym zainteresowaniem cieszy się również wykonywanie tych nietrwałych tatuaży wśród społeczeństw zachodnioeuropejskich i amerykańskich, co spowodowane jest tym, że ślady po wykonanym rysunku znikają po dwóch - trzech tygodniach.

Do zdobienia ciała barwnikiem z krzewu Lawsonii wykorzystuje się hennę naturalną - w kolorze brązowym lub czerwonawo-brązowym - oraz hennę czarną, zawierającą domieszki substancji chemicznych, która może powodować uczulenia skóry. [47] (fot.3)

---

[1] Neolit lub młodsza epoka kamienia (ok.7000 p.n.e. - ok.2000 p.n.e.), faza rozwoju społeczeństw ludzkich wiążąca się z przejściem od myślistwa i zbieractwa do gospodarki produkcyjnej opartej na rolnictwie i hodowli. Końcowy okres epoki kamienia, poprzedzający epokę brązu. (Za: Wielka internetowa encyklopedia multimedialna onet.pl wiem, http://wiem.onet.pl/wiem/00fa58.html, 1996, data wejścia na stronę: 14.04.2003)

[2] Epoka brązu - prehistoryczna epoka charakteryzująca się użyciem brązu do wytwarzania narzędzi, broni i ozdób. Trzeci w rozwoju ludzkości okres po starszej (paleolit) i młodszej (neolit) epokach kamienia, u swego schyłku zastąpiony przez epokę żelaza. (Za: Wielka internetowa encyklopedia multimedialna onet.pl wiem, http://wiem.onet.pl/wiem/00c897.html, 1996, data wejścia na stronę: 14.04.2003)

[3] A. Jelski, Tatuaż, op.cit, s. 29-30.

[4] Chris&Shiva Tattoo, http://poczta.onet.pl/~fantattoo/historia.htm, data wejścia na stronę: 14.04. 2003.

[5] A. Jelski, Tatuaż, op.cit., s. 32-33.

[6] Australian Museum Online, Tattooing: Earliest Examples, http://www.austmus.gov.au/bodyart/tattooing/earliest.htm, 2000 (data wejścia na stronę: 14.04.2003).

[7] A. Jelski, Tatuaż, op.cit., s. 39.

[8] A. Jelski, Tatuaż, op.cit, s. 43.

[9] Ibidem, s.44.

[10] Ibidem, s. 32.

[11] Ibidem, s. 45.

[12] A. Michnowicz, Studio tatuażu artystycznego, Trochę historii, http://www.miki.hg.pl/historiatat.php, 2001 (data wejścia na stronę: 14.04.2003).

[13] A. Jelski, Tatuaż, op.cit., s.45.

[14] Ibidem.

[15] Ibidem.

[16] A. Jelski, Tatuaż, op.cit, s. 45-46.

[17] Ibidem, s. 46-47.

[18] Ibidem, s. 47.

[19] Ibidem, s. 48.

[20] A. Jelski Tatuaż, op.cit, s. 49.

[21] Ibidem, s. 50.

[22] Ibidem, s. 51.

[23] A. Jelski, Tatuaż, op.cit., s.55; Wielka internetowa encyklopedia multimedialna, http://wiem.onet.pl/wiem/009138.html, 1996 (data wejścia na stronę: 14.04. 2003).

[24] A. Jelski, Tatuaż, op.cit., s.55.

[25] A. Jelski, Tatuaż, op.cit, s.56.

[26] Ibidem, s.61.

[27] A. Jelski, Tatuaż, op.cit, s. 64.

[28] Ibidem s, 64.

[29] Ibidem, s. 68.

[30] A. Jelski, Tatuaż, op.cit, s. 70

[31] A. Jelski, Tatuaż, op.cit., s. 107-108.

[32] Ibidem, s. 110

[33] Ibidem, s. 110

[34] Ibidem, s. 110-111.

[35] A. Jelski, Tatuaż, op.cit, s. 111.

[36] Ibidem, s. 111.

[37] A. Jelski, Tatuaż, op.cit, s. 117.

[38] A. Jelski, Sztuka chodząca, "Sztuka", Nr 4, 1985, s. 20-21.

[39] A. Jelski, Tatuaż, op.cit., s. 120.

[40] A. Jelski, Tatuaż, op.cit., s. 124-125.

[41] M. Yamada, Japanese Tattooing from the Past to the Present, http//www.tattoo.com, 2000 (data wejścia na stronę: 14.04.2003).

[42] Ibidem.

[43] Historia tatuażu, http://mehendi.republika.pl/historia.htm, data wejścia na stronę: 14.04.2003.

[44] Krzew hennowy (Lawsonia bezbronna, Lawsonia inermis:) krzew z rodziny krwawnicowatych (Lythraceae), występujący w Afryce Północnej, Azji Południowej i Australii, uprawiany w tropikach jako roślina ozdobna, żywopłotowa i dostarczająca barwnika zwanego henną, jednego z najstarszych barwników roślinnych używanych w celach kosmetycznych, stosowanego również obecnie do barwienia włosów, brwi i paznokci, a także do farbowania skóry i tekstyliów. W zależności od stężenia barwnika i zastosowanych dodatków uzyskuje się kolor od czerwonożółtego, przez brązowy, do czarnego. Oprócz barwnika liście zawierają sporo garbników, z intensywnie pachnących kwiatów zaś uzyskuje się olejek eteryczny do wyrobu orientalnych perfum (Wielka internetowa encyklopedia multimedialna onet.pl wiem,http://wiem.onet.pl/wiem/00d8fb.html, 1996, data wejścia na stronę: 14.04.2003).

[45] C. Fabius, Mehndi, the Art. Of Henna Body Painting, http://earthhenna.com/HennaHistory.html, data wejścia na stronę: 14.04.2003.

[46] Henna Tattoo and Design at Mehndi Skin Art Distributor, http://www.mehndiskinart.com/, 2003 (data wejścia na stronę: 14.04.2003).

[47] Historia tatuażu, http://mehendi.republika.pl/historia.htm, data wejścia na stronę: 14.04.2003.

Wszystkie materialy z tej strony moga byc kopiowane TYLKO za zgoda i wiedza autora. Z powrotem

Dodaj komentarz

Nick / Imię:

Komentarz:

Zobacz też: