Ciało jako obiekt operacji artystycznej - Jakub Ciężki
SPOŁECZNA PERCEPCJA TATUAŻU W POLSCE

Po roku 1989 w Polsce, wraz ze zmianą systemu politycznego, nastąpiło otwarcie granic i możliwość swobodnej wymiany kulturowej z państwami demokracji Zachodniej. Wraz z młodą, rozwijająca się demokracją nastąpiła liberalizacja życia zarówno w wymiarze politycznym jak i społeczno-obyczajowym. Ze zniesieniem cenzury media rozpoczęły działalność związaną z promocją nowych wzorców zachowań i stylu życia. Cechą charakterystyczną było wartościowanie indywidualizmu, kładzenie nacisku na nonkonformizm i tolerancję dla wszelkiego typu inności. Wraz z kultur zachodnioeuropejskich przeniknęło również do Polski nowe spojrzenie na zjawisko tatuażu - nie jako na stygmatyzację związaną z marginesem społecznym i kulturą więzienną, lecz jako na nową dziedzinę sztuki - body art.

---

Spis tresci: Tatuaż jako zjawisko, Historia tatuażu, Tematyka i symbolika, Społeczna percepcja tatuażu w Polsce, Wobec Sztuki, Bibliografia

---

Pojawiło się dla niego profesjonalne zaplecze - studia tatuażu, fachowe publikacje i czasopisma, rewie i imprezy związane z tym zjawiskiem. Niebagatelną rolę w rosnącej popularności tatuażu odegrały media i internet Na nowe trendy związane z tatuażem odpowiedzieli przede wszystkim ludzie młodzi. Odpowiadając na zainteresowanie i potrzeby rynku, media i producenci stworzyli ofertę już dla najmłodszych grup wiekowych - do kolejnych numerów czasopism młodzieżowych i słodyczy dodawano naklejane tatuaże. Nowością, która pojawiła się na przestrzeni ostatnich kilku lat jest tatuaż biologiczny, samoistnie rozkładający się po upływie określonego czasu.

Tolerancja i pozytywny stosunek wobec tatuażu jest charakterystyczny dla młodej generacji wchodzącej w dorosłe życie po okresie przemian ustrojowych 1989 roku. U wielu przedstawicieli starszego pokolenia utrzymuje się natomiast stereotyp postrzegania tatuażu jako emblematu związanego ze środowiskiem przestępczym lub profesją zawodowego marynarza. Charakterystyczny wobec tego jest negatywny stosunek do omawianego zjawiska.

W okresie od grudnia 2002 do stycznia 2003 roku, grupa studentów psychologii UMCS przeprowadziła na użytek niniejszej pracy badania ankietowe, dotyczące społecznej percepcji zjawiska tatuażu w Polsce. Celem badań było poznanie i porównanie postrzegania zjawiska i postaw wobec tatuażu w różnych grupach wiekowych. Do celów badawczych skonstruowano kwestionariusz, zawierający pytania dotyczące zjawiska, jego specyfiki oraz indywidualnych preferencji i postaw badanych. Kwestionariusz składał się z 18 pytań. Badaniem objęto próbę 100 osób (w przedziale wiekowym od 15 do 73 lat), podzieloną na trzy podgrupy: grupa I - do lat 18 włącznie (29 osób), grupa II - w wieku od 19 do 35 lat (40 osób) oraz grupa III - powyżej 35 roku życia (31 osób). Podziału dokonano na podstawie kryteriów prawnego i rozwojowego - pierwsza grupa - adolescenci przed uzyskaniem pełnoletności (do 18 lat), druga grupa (19 - 35) wczesna dorosłość, trzecia grupa (powyżej 35) - średnia i późna dorosłość. Badania prowadzono na terenie Lublina, Białej Podlaskiej, Kielc i Giżycka.

1. Czy na przestrzeni ostatnich lat liczba osób decydujących się na wykonanie tatuażu wzrosła i czym spowodowane jest to zjawisko?

Większość ankietowanych ze wszystkich grup wiekowych uważa, że liczba decydujących się na wykonanie tatuażu na przestrzeni ostatnich lat zwiększyła się (59%), 22% zaś uważa, że zwiększyła się ona znacznie. Szczególną uwagę zwracają na to najstarsi ankietowani (90,4% spośród nich zauważa wzrost zjawiska, w niemal 50% upatrując przyczyn takiego stanu rzeczy w zmianie obyczajowości w polskim społeczeństwie). Podobne zdanie na ten temat ma grupa osób w wieku 19-35 lat. Najmłodsi badani natomiast wskazują na wpływy kultury Zachodniej (34,5%). 14% wszystkich ankietowanych "winą" za wzrost popularności tatuażu obarcza wpływ mediów.

2. Kto jest typowym posiadaczem tatuażu?

Analizując wyniki z całej próby należy stwierdzić, że typowym posiadaczem tatuażu jest: przeciętny obywatel (45%) lub członek subkultury (27%). Istotnie mniej wskazań uzyskał: recydywista (7%), artysta (6%), żołnierz/marynarz (3%). W porównaniu z grupą najstarszą, badani poniżej 19 roku życia niemal dwukrotnie częściej postrzegają posiadacza tatuażu jako przeciętnego, zwykłego obywatela (58,6% wobec 32,3%). W najmłodszej grupie nie występuje stereotyp postrzegania osoby z tatuażem jako recydywisty (0% wskazań). Odpowiedzi takie pojawiły się natomiast w grupach II i III (odpowiednio 7,5% i 12,9%).

Zdaniem większości badanych (z całej próby), płeć nie odgrywa roli przy podejmowaniu decyzji o wykonaniu tatuażu (63%), jednakże część respondentów (34%) uznało, iż częściej tatuują się mężczyźni.

Określając wiek typowego posiadacza tatuażu, ogół badanych uznał, iż są to przede wszystkim osoby w wieku 19-25 lat (78% wskazań), w mniejszym stopniu osoby w wieku 26-40 lat (17% wyborów). Nikt spośród badanych nie wskazał na kategorie dotyczące osób powyżej 41 roku życia.

3. Jakie są powody wykonywania tatuażu?

W odpowiedzi na pytanie o powody wykonywania trwałych rysunków na ciele, 30% ankietowanych wskazało na aktualnie obowiązującą modę, 26% chęć ozdobienia ciała, odpowiednio po 13% chęć zamanifestowania przynależności do jakiejś grupy społecznej (subkultury) lub własnych poglądów, przekonań. Zaledwie 6% powodu upatruje we wpływie znajomych czy środowiska rówieśniczego, a tylko 1% uważa tatuaż za sposób wyrażania miłości (zakochani).

4. Na jakich częściach ciała najczęściej umieszczane są tatuaże?

Jeżeli chodzi o najpopularniejsze, według ankietowanych, wytatuowane części ciała, to dla 50% badanych są nimi ramiona, dla 25% - plecy, zaś dla pozostałych 25% - nogi, łydki lub kostki.

5. Skąd pochodzą wzory tatuażu?

Na pytanie o pochodzenie wzorów tatuaży, 61% ogółu próby odpowiedziało, iż są zaczerpnięte z dostępnych w studiach tatuażu katalogów. Nieco mniej niż jedna czwarta badanych (22%) wskazuje na czasopisma i internet jako źródła. Według 15% badanych wzory tatuażu to własne pomysły. Większość badanych przekonana jest, że najczęściej wybieranymi wzorami tatuaży są symbole (33%) i abstrakcyjne wzory (27%). Najrzadziej wymieniano hasła i napisy (6%) oraz motywy ludzkie (5%).

6. Gdzie wykonuje sie tatuaż?

Badane osoby uważają, że zabiegu tatuażu dokonuje się na ogół w profesjonalnych studiach tatuażu (79%), u znajomych - niespecjalistów (13%), na specjalistycznych imprezach (konwentach) - 5%, bądź samodzielnie (2%).

7. Jakie są korzyści posiadania tatuażu?

32% ankietowanych nie uważa, by posiadanie tatuażu przynosiło właścicielowi jakiekolwiek korzyści (w najstarszej grupie wiekowej wskaźnik ten wynosi 61%, w średniej 20% a w najmłodszej 17,1%), 23% osób za korzyść uważa ozdobienie ciała, 11% wyróżnienie się z otoczenia, 10% zaś podniesienie samooceny osoby wytatuowanej.

8. Jakie są wady posiadania tatuażu?

Za największą wadę tatuażu uznano jego trwałość i trudności z usunięciem (39%), fakt, że w pewnych sytuacjach mogą one szpecić, a nie zdobić (19%), zaś 13% wskazuje na negatywne, stereotypowe skojarzenia, związane z tatuażem.

9. Jaki jest Twój stosunek do tatuażu?

Na prośbę o określenie własnego stosunku do tatuażu, najwyższy wskaźnik (39%) uzyskał stosunek neutralny, 18% badanych określa go jako raczej pozytywny, 16% jako zdecydowanie pozytywny, 15% jako raczej, a 12% zdecydowanie negatywny. Istotne wydaje się znaczne zróżnicowanie wskaźników w obrębie poszczególnych grup wiekowych: jako zdecydowanie pozytywny swój stosunek do tatuażu określiło 3,2% najstarszych ankietowanych, grupa średnia i najmłodsza uzyskała bardzo zbliżone, bo nieco powyżej 20%, wyniki. Pozostałe wskaźniki w grupach najmłodszej i średniej również nie różnią się od siebie, za to występują wyraźne różnice pomiędzy nimi a grupą wiekową powyżej 35 roku życia. Spośród tych ostatnich ankietowanych 32,3% osób zadeklarowało zdecydowanie negatywny stosunek do omawianego zjawiska (w dwóch pozostałych grupach - ok. 3%), 22,6% raczej negatywny (ok. 10% w dwóch pozostałych grupach), 35,5 zaś neutralny (ok. 40 w dwóch pozostałych grupach).

10. Czy ktoś z Twoich bliskich posiada tatuaż?

47% wśród całej badanej próby odpowiedziało twierdząco, 7% wskazało, że właścicielem tatuażu jest członek ich rodziny. Przy analizie rozkładów procentowych odpowiedzi dla poszczególnych grup wiekowych zwraca uwagę to, że 83,9% ankietowanych powyżej 35 roku życia deklaruje, że ani wśród rodziny, ani wśród znajomych nie ma posiadacza tatuażu. W grupie 19-35 lat wskaźnik ten jest czterokrotnie niższy (20%), podczas gdy aż 70% badanych w tej grupie wiekowej przyznaje, iż wśród ich znajomych jest również posiadacz tatuażu. Niewiele ponad połowa (51,7%) z najmłodszej grupy badanych deklaruje, że zna kogoś z tatuażem.

11. Czy sam jesteś posiadaczem tatuażu?

Na pytanie, czy sami biorący udział w badaniu posiadają tatuaż, aż 98% udzieliło przeczącej odpowiedzi, jednak 16% z ogółu badanych deklaruje chęć jego wykonania. Posiadacze tatuażu stanowią zaledwie 2% badanej próby i są to osoby w wieku 19 - 35 lat. W najmłodszej grupie wiekowej chęć posiadania tatuażu deklaruje 27% osób, w grupie drugiej odsetek ten spada do 15%, by wśród najstarszych ankietowanych osiągnąć poziom 6,7%. Interesujący jest fakt, że podczas gdy 7% ankietowanych mężczyzn wyraża chęć poddania się zabiegowi tatuowania, to wśród kobiet odsetek ten wynosi już 22%.
Badaniem objęto: kobiety (57%ogółu respondentów) i mężczyzn (43%), z wykształceniem średnim (51%), wyższym (23%), podstawowym (23%) i zawodowym (3%).

Wnioski

Przeprowadzone badania wykazały pewne różnice, jeżeli chodzi o społeczne postrzeganie tatuażu, w obrębie poszczególnych grup wiekowych. Znacznie większa część starszych ankietowanych deklaruje negatywny stosunek do zjawiska tatuażu, niż ma to miejsce w dwóch pozostałych, młodszych grupach wiekowych. Świadczy to o słuszności postawionej we wstępie tego rozdziału tezy, iż zmiany społeczno-obyczajowe w Polsce obejmują przede wszystkim ludzi młodych. Niezależnie od bardziej negatywnych postaw wśród osób starszych, zwraca również uwagę fakt, że zdecydowanie pozytywny stosunek do zjawiska deklaruje mniej niż połowa wszystkich ankietowanych, nawet tych najmłodszych ankietowanych. Może to dowodzić, że głęboko zakorzeniony w kulturze stereotyp "tatuaż = margines społeczny" może być obecny również wśród najmłodszej badanej grupy wiekowej. Wnioskiem nasuwającym się po analizie danych liczbowych, uzyskanych w toku badania, jest zależność pomiędzy częstotliwością stykania się ze zjawiskiem (znacznie wyższą wśród młodych ankietowanych niż w populacji osób starszych) a pozytywnym jego postrzeganiem. Wynika z tego, że im większą popularnością wśród "przeciętnych" obywateli cieszyć się będzie tatuaż, tym większą z czasem uzyska akceptację społeczną. Niestety jest to swego rodzaju błędne koło, bowiem to właśnie brak owej akceptacji stanowi często przeszkodę w podjęciu decyzji o trwałej zmianie własnego wyglądu.

Można pokusić się również o przypuszczenie, że niski wskaźnik odpowiedzi twierdzących na pytanie o występowanie tatuażu wśród znajomych lub rodziny najstarszej grupy osób badanych wynika z faktu, że traktują oni jego posiadanie jako rzecz wstydliwą, skrzętnie ukrywaną przed bliskimi.

Przedstawione powyżej rezultaty przeprowadzonego badania jednoznacznie wskazują, że mimo braku czysto kryminalnych konotacji tatuażu, wyraźna zmiana postaw i przekonań dotyczących tatuażu będzie jeszcze długim, obejmującym pokolenia, procesem. [1]

---

[1] B. Danieluk, Ł. Kościuczuk, J. Prokop, Społeczna percepcja tatuażu w Polsce, praca zaliczeniowa, Instytut Psychologii, Wydział Pedagogiki i Psychologii UMCS w Lublinie, 2003. Z powrotem

Dodaj komentarz

Nick / Imię:

Komentarz:

Zobacz też: